Er is helaas weinig over van wat ooit het centrum van de Romeinse beschaving was (tot deze rol werd overgenomen door de Keizerlijke Fora). Net als het Colosseum werd het Forum Romanum na een tijd gebruikt als bron voor bouwmaterialen en tot de 19e eeuwe eeuw werd het land zelfs gebruikt om koeien te laten grazen.

Monarchale periode (753 - 509 v.Chr.)

Rond de 8e eeuw v.Chr. was de vallei waar het Forum staat oorspronkelijk moerassig en ongeschikt voor nederzettingen. Het bovenste deel van de nabijgelegen heuvels werd bewoond door etnische groepen van Sabijnse en Latijnse afkomst.

Ten noorden van de Tiber, in het gebied van Toscane, leefden de Etrusken die handel dreven met de Grieken ten zuiden van het schiereiland. De Latijnse en Sabijnse dorpen vormden een verplichte doorgang voor de handelsroutes, wat een geleidelijke culturele versmelting veroorzaakte.

Tot die tijd werd de vallei gebruikt als necropolis. Rond het jaar 600 v.Chr. liet koning Tarquinio Prisco, van Etruskische afkomst, de Cloaca Maxima bouwen. Dit was een grootschalig project dat de vallei drooglegde en het mogelijk maakte de oppervlakte te bestraten met gestampte aarde.

Zo ontstond er een rechthoekig openbaar plein, waar de burgers elkaar konden treffen en deel konden nemen aan verschillende activiteiten. Het Forum werd het centrum en de oorsprong van Rome.

Door de geschiedenis heen is het Forum Romanum uitgebreid met prachtige gebouwen, monumenten en nieuwe veroveringen. De meest archaïsche monumenten, zoals het Comitium (openbare ruimte), de Lapis Niger (heiligdom), de Vulcanal (heiligdom), de Regia (koningshuis), de Curia Julia (senaatsgebouw) en de Tempel van Vesta, behoren tot de koninklijke periode toen de monarchale macht de overhand had.

Republikeinse periode (509 - 27 v.Chr.)

In de 4e en 3e eeuw v.Chr. behield het Forum Romanum zijn belang en werd het steeds verder uitgebreid, ook al is het door de latere verbouwingen moeilijk vast te stellen hoe het precies was verdeeld en hoe het eruit zag.

In de eerste fase van de Republiek werden belangrijke tempels ingewijd zoals de Tempel van Saturnus (498 v.Chr.), de eerste op het Forum, en die van Castor en Pollux (484 v.Chr.).

In de laatste eeuwen van de Republikeinse periode vonden er belangrijke veranderingen plaats op het Forum Romanum. De talrijke veroveringen en uitbreidingen van het rijk leidden tot de bouw van grote monumenten, die van Rome een authentieke metropool maakten die kon concurreren met de Helleense koninkrijken ten oosten van de Middellandse Zee.

In deze fase werd de Curia verbouwd tot de Curia Julia, ter ere van Julius Caesar, die de opdracht tot de werkzaamheden had gegeven. Andere belangrijke gebouwen die tijdens deze fase werden gebouwd waren het Tabularium (een archief en plaats waar officiële documenten werden bewaard) en de basilieken Porcia (184 v.Chr.), Aemilia (179 v.Chr.), Sempronia (169 v.Chr.) en Opimia (169 v.Chr.).

Keizertijd (27 v.Chr. - 476 n.Chr.)

In deze periode onderging het Forum Romanum een grote uitbreiding. Het proces begon met Julius Caesar aan het einde van de Republiek en werd voortgezet met de keizers Augustus, Vespasianus, Nerva en Trajanus. Het uitgestrekte gebied staat nu bekend als de Keizerlijke Fora.

Aan het einde van de Republiek werd de politieke functie van de keizer versterkt en verplaatste de activiteit zich van het Forum naar de Palatijn, waar zich het keizerlijk paleis bevond. Zo verloor het Keizerfora een deel van zijn prestige.

Wél bleef het het centrum van handel en financiële activiteit. Ook bleef het de ideale plaats om grote keizerlijke plechtigheden te vieren, maar uiteindelijk was het niet langer de plaats waar de belangrijkste beslissingen werden genomen.

Het werd vooral gekenmerkt door een intense activiteit van wederopbouw van de beschadigde monumenten en door de bouw van nieuwe werken zoals de Boog van Septimius Severus.

Het was ook in deze periode, tijdens de regeertijd van Vespasianus, dat het Colosseum werd gebouwd.

Middeleeuwen (476 - 1492)

Ondanks de val van het Romeinse Rijk was het Byzantijnse Rijk op zijn hoogtepunt. In het jaar 608 n.Chr. werd het laatste monument van het Forum gebouwd, de Zuil van Phoca, gewijd aan de Byzantijnse keizer Flavius Phoca Augustus. Deze zuil is vandaag de dag nog intact en vertegenwoordigt de symbolische waarde van de laatste slag van het Forum Romanum.

In deze periode bleef de herinnering aan het Forum weliswaar voortleven, maar de meeste monumenten vervielen tot ruïnes. Dit prachtige architectonische complex werd langzaam begraven en met de tijd begon het gebruikt te worden als weide voor vee en als akkerland. Hierdoor kreeg het de naam Campo Vaccino of Campo delle Vacche, vernoemd naar de koeien die hier graasden.

Renaissance (1492 - 1789)

Ironisch genoeg was de grote bewondering die men had voor de klassieke oudheid de oorzaak van de meeste vernielingen in het Forum Romanum.

In die tijd brak er een soort bouwkoorts uit en werd het Forum Romanum gebruikt als steengroeve voor materialen die werden gestolen en hergebruikt. Sommige tempels die tot dan toe in hun geheel bewaard waren gebleven, verdwenen binnen enkele maanden volledig, waardoor de vallei veranderde in een verzameling ruïnes.

Hedendaagse tijd (1789 - heden)

Na lange tijd in de vergetelheid te zijn geraakt, werd in de 18e eeuw begonnen met systematische archeologische opgravingen van het Forum Romanum. In de 19e eeuw werd voorrang gegeven aan restauratie- en onderhoudswerkzaamheden om te voorkomen dat de weinige overblijfselen die er nog waren zouden worden aangetast.

Vandaag de dag kunnen we zeggen dat de oorspronkelijke structuur van het Forum Romanum min of meer intact is gebleven, ondanks de transformaties die het gebied heeft moeten ondergaan vanwege de opgravingen en de ontwikkeling van het moderne Rome.

De archeologische zone van het Forum Romanum is zonder twijfel een bezoekje waard. Laat je fantasie de vrije loop: stel je voor hoe de basilieken er vroeger uitzagen, hoe de tempels gevuld waren met offers en hoe de stemmen van de Senaat klonken terwijl de voetstappen van de soldaten op de achtergrond paradeerden langs de Via Sacra.